Op dit moment moeten we vaststellen dat ons land met een Rolls-Royce rijdt, maar door het gebrek aan tijdige revisies is de motor nu verveld tot een 2pk’tje. Daarmee kan je nog altijd de twee ton wegende auto vooruit laten rijden … op een vlak parcours zonder veel bochten en hellingen welteverstaan. De Ardennen doorkruisen lukt nog net, de Mont Ventoux oprijden met zo weinig paardenkracht mogen we vergeten.

De Rolls-Royce symboliseert onze wens voor een overheidsstelsel en een sociale zekerheid met alles erop en eraan. Met een goedkoop onderwijssysteem dat wereldwijd aan de top staat. Een sociale zekerheid die ervoor zorgt dat we veel en extra verlofstelsels hebben, een hoog pensioen, werkloosheiduitkeringen onbeperkt in de tijd, een betaalbare gezondheidszorg én lonen die automatisch geïndexeerd blijven (zelfs in tijden van galopperende inflatie).

We willen die Rolls-Royce van een welvaartsstaat met z’n allen behouden. Wie niet? Maar hoe houden we die welvaart betaalbaar? Want vandaag, in een context van exploderende energie- en loonkosten, is ze dat helemaal niet meer.

Ons land heeft ei zo na de hoogste belastingdruk ter wereld en ook de kloof tussen de werkelijke loonkost voor bedrijven en wat werknemers netto overhouden is bijzonder groot. Meer nog, met deze loonwig zijn we wereldkampioen. Mede daardoor kost een uur arbeid in ons land vandaag 16% meer dan in onze buurlanden, wat druk zet op de tewerkstelling. De hoge loonkost dwingt bedrijven namelijk om de productiviteit te maximaliseren via digitalisering en robotisering. Daarbovenop zorgen tal van betaalde regimes om minder (of niet meer) te werken ervoor dat de werklast op steeds minder schouders terechtkomt, wat de stress voor de resterende werkenden verhoogt.

Kortom, de motor die de zware Rolls-Royce moet aandrijven, ‘devalueerde’ de voorbije decennia tot een sputterende 2pk-motor.

HERVORMINGEN? JA!

Eindelijk. Alle politieke partijen raken ervan overtuigd dat we moeten hervormen. Nu dé vraag: betekent hervormen de carrosserie van de Rolls-Royce oppoetsen, of eerder de 2pk vervangen door een V8-motor? Het gezond verstand zegt: enkel met een krachtige motor kunnen we onze welvaartsstaat vrijwaren. Dat zou de insteek moeten zijn van elke hervorming: hoe kunnen we de motor versterken?

1. Niet door de belastingen te verhogen, en in het bijzonder ten laste van de ondernemingen. Nochtans lezen we vaker dan niet: bedrijfswagens afbouwen, tweede pensioenpijler aanpakken, roerend en onroerend (kapitaal) belasten … De weg van de minste weerstand is altijd de gemakkelijkste: belastingen heffen helpt misschien wel op zeer korte termijn, maar werkt destructief op langere termijn. Net zoals een pijnstiller ook slechts een beperkte tijd werkt, maar ten gronde de ziekte niet aanpakt. 
   
   
2. Niet met een pensioenhervorming zoals voorbije zomer, waarbij extra’s worden voorzien zonder fundamenteel in te grijpen.
   
   De pensioenleeftijd koppelen aan de toegenomen levensverwachting is in de meeste landen de normaalste zaak van de wereld. In ons land willen sommigen het omgekeerde. Als ruim een derde van de pensioenopbouw steunt op gelijkgestelde periodes waarvoor geen bijdragen worden betaald, heb je een probleem. We kampen bovendien met een overheidspensioenstelsel met een indexering én een welvaartsaanpassing (perequatie) die zijn gelijke niet kent.
   
   De hogere lonen worden onbeperkt hoog belast, maar ontvangen een wettelijk pensioen lager dan 50% van hun laatste wedde. En als ze dan sinds een kwarteeuw aangezet worden om zelf of via hun onderneming extra te sparen, komen ze in het vizier van zij die alles willen belasten.
   
   
3. Niet door een arbeidsdeal die enkel focust op extra rechten op afwezigheid of extra vormingsdagen die in fine meer absenteïsme genereren dan aanzetten tot effectieve bijkomende vorming. 
   
   Integendeel, een arbeidsdeal moet o.a. inzetten op een hervorming naar Deens model: beperking in de tijd van de werkloosheid (eindelijk groeit bij meerdere politieke partijen dat besef), sterkere degressiviteit van de uitkeringen, de ins en outs van de arbeidsmarkt moeten gemakkelijker: België bouwt een burcht met hoge vestingmuren met almaar meer en hogere beschermingen voor werkenden, Denemarken doet het omgekeerde. Daarnaast moet er veel meer worden ingezet op effectievere opvolging en activering door de gewestelijke instanties.
   
   
4. Niet door een fiscale hervorming die op korte termijn ietwat extra koopkracht voor lage inkomens creëert, maar de ondernemingen en de middenklasse laat opdraaien voor de kosten.
   
   Met die tactiek gaat de globale koopkracht op termijn achteruit vanwege een te lage werkgelegenheidsgraad. Trouwens, in een gefaseerde fiscale hervorming gelooft niemand. De eerste stap moet zijn de motor van de Rolls-Royce versterken, want zonder een sterke motor geraak je niet verder.
   
   Anders gezegd, een fiscale hervorming moet inzetten op de afbouw van de progressiviteit van de tarieven en op de verbreding van de fiscale barema’s. En mag in geen geval de fiscale steun voor O&O viseren. Onbegrijpelijk dat we die steun, nu we in de top drie in de EU-rankings staan, willen afbouwen.
   
   En voor de financiering daarvan moet natuurlijk in eerste instantie gekeken worden naar een hogere werkgelegenheidsgraad en een verlaging van de overheidsuitgaven. De carrosserie van onze Rolls-Royce kan nog aanzienlijk lichter en aerodynamischer worden gemaakt.
   
   
5. Niet door de loonkost van de ondernemingen te laten ontsporen t.o.v. onze belangrijkste handelspartners.
   
   Hebben we dan niets geleerd uit de geschiedenis? Denk aan de devaluatie in 1982, de loonblokkering en gezondheidsindex in 1993, de loonblokkering in 2008 en de indexsprong in 2017 … Ondanks die lessen zijn we goed op weg om weer dezelfde fout te maken met een loonakkoord dat hogere premies biedt dan ooit tevoren bij crisissen die toen nooit zo diep sneden als de huidige crisis. Met extra fietsvergoedingen die unilateraal worden opgelegd, met hogere telewerkvergoedingen, met extra vormingsdagen zonder link met eender welk vormingsbeleid, met gelijkgestelde vakantiedagen ingevoerd tijdens corona in het kader van tijdelijke werkloosheid zonder financiering (waardoor bedrijven voor de arbeiders zullen moeten bijpassen) en … met de onrustwekkende signalen i.v.m. de eerste stap van de fiscale hervorming die het ergste doen vermoeden.
   
   Alle andere landen kennen geen automatische loonindexering, noch een loonnormwet. Daar maken werkgevers en vakbonden, in tijden van galopperende inflatie, de afweging tussen koopkracht en jobbehoud. Bij ons eisen de vakbonden bijkomende extra’s bovenop de loonindexering van 10% of meer.
   
   
6. Niet door het onderwijsniveau verder te laten afkalven.
   
   De PISA-initiatieven en talrijke andere studies liegen niet. Onlangs getuigde een leerkracht in het Franstalig secundair onderwijs dat hij zijn leerlingen volgens het leerplan nog altijd moet leren hoe ze een bvba moeten oprichten, terwijl die vennootschapsvorm niet meer bestaat. Een Vlaamse leerkracht signaleerde dat ze een vierde van haar tijd spendeert aan administratie en verslagen schrijven. De directie op haar beurt beschikt over te weinig autonomie om zelf het personeelsbeleid en het infrastructuurbeheer te sturen. Is het verantwoord dat veel schoolinfrastructuur zowat een derde van het jaar ongebruikt blijft, terwijl andere organisaties hopeloos op zoek zijn naar sport- of vormingsaccommodatie? 

SAMEN OP ZOEK NAAR DE INTEGRALE HERVORMING

Kan het nog duidelijker? Als we niet eerst en snel de 2pk-motor vervangen door een V8-model, dan komt onze Rolls-Royce in 2030 tot stilstand. We mogen daarbij niet alleen de federale Vivaldi-regering met de vinger wijzen. Alle overheden moeten in hervormingsmodus schieten.

De werkloosheidsregeling hervormen (federaal) zonder een verscherpte controle (gewesten) is zinloos. In Denemarken gaan beide hand in hand: het beleid in Kopenhagen beslist over de hoogte van de uitkeringen, de 69 regionale arbeidsbureaus hanteren KPI’s rond controle en opvolging. In België is pensioenhervorming in hoofdzaak federale materie, maar dat betekent niet dat de pensioenen van de regionale en lokale ambtenaren niet moeten worden hervormd.

En zo kan ik nog wel een poos blijven analyseren, maar de essentie is duidelijk: eerst moet de 2pk-motor krachtiger en moet de carrosserie van de Rolls-Royce lichter. Pas daarna kunnen we denken aan een vernieuwd interieur. Niet omgekeerd!

Het VBO deed zijn huiswerk – lees ‘Horizon België 2030 - Toekomstvisie voor een beter België’ – en bewees in het verleden meermaals dat het akkoorden kan en wil sluiten – hoe moeilijk ook – op voorwaarde dat ze de motor van ons land versterken. Die visie laten we ook de komende jaren niet los. Mochten de politieke partijen die vooruitgang nastreven, ons voorbeeld volgen, dan rijden we alsnog gezwind in een hogere versnelling naar de top van de Mont Ventoux.